Stara nekropola sa stećcima u Derventi je arheološki lokalitet koji se nalazi u selu Detlak, nedaleko od manastirske crkve Svetog Ilije.
Na nekropoli se nalazi oko 70 stećaka različitih oblika i veličina, od kojih su neki ukrašeni krstovima, rozetama i polumjesecima. Neki od stećaka datiraju iz 13. i 14. vijeka, i predstavljaju spomenike srednjovjekovne bosanske države i crkve.
Istorija i značaj nekropole
Stećci su nadgrobni spomenici od kamena, koji su karakteristični za područje Bosne i Hercegovine, Srbije, Crne Gore i Hrvatske, i koji predstavljaju kulturno i historijsko nasljeđe ovih zemalja. Stećci su nastali u 12. vijeku, a najveći broj ih je postavljen u 14. i 15. vijeku, u vrijeme cvjetanja srednjovjekovne bosanske države i crkve. Stećci su obično ukrašeni različitim motivima, kao što su križevi, rozete, polumjeseci, polujabuke, lukovi, sablje, štitovi, ruke, životinje, ljudi i scene iz svakodnevnog života. Motivi na stećcima imaju različita značenja i simboliku, koja se povezuje sa vjerovanjima, običajima i identitetom pokojnika i njihovih porodica.
Stara nekropola sa stećcima u Derventi je jedna od najvećih i najbolje očuvanih nekropola u opštini Derventa. Nekropola se nalazi na blagoj uzvisini, na desnoj obali rijeke Ukrine, u neposrednoj blizini manastira Svetog Ilije, koji je sagrađen u 14. vijeku, u vrijeme kralja Tvrtka I Kotromanića. Nekropola je sastavni dio manastirskog kompleksa, koji je obuhvatao i konak, ljetnikovac, staru školu i groblje. Nekropola je bila mjesto sahranjivanja monaha, sveštenika, vlastele i naroda, koji su pripadali bosanskoj crkvi, koja je bila autohtona i nezavisna od rimokatoličke i pravoslavne crkve.
Nekropola sa stećcima u Derventi je važan svjedok istorije, kulture i umjetnosti srednjovjekovne Bosne i Hercegovine. Nekropola je zaštićena kao nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine, i pod zaštitom je Zavoda za zaštitu spomenika kulture Republike Srpske. Nekropola je takođe dio UNESCO-ve liste svjetske baštine, kao dio serijskog spomenika “Stećci – srednjovjekovna nekropola”.
Opis i zanimljivosti nekropole
Nekropola sa stećcima u Derventi se prostire na površini od oko 2000 m2, i sadrži oko 70 stećaka, koji su raspoređeni u tri reda. Stećci su različitih oblika i dimenzija, od kojih su najčešći sanduci, ploče i sljemenjaci. Najveći stećak je dužine 3,5 m, širine 2,5 m i visine 1,5 m, a najmanji je dužine 0,8 m, širine 0,5 m i visine 0,3 m. Stećci su izrađeni od lokalnog lomljenog kamena, koji je obrađen tesanjem, glačanjem i ukrašavanjem.
Od ukupnog broja stećaka, njih 18 je ukrašeno raznim motivima, koji su izvedeni tehnikom dubokog i plitkog reljefa. Najzastupljeniji motivi su krstovi, rozete i polumjeseci, koji se nalaze na gornjim i bočnim stranama stećaka. Krstovi su različitih oblika i veličina, od jednostavnih pravougaonih do složenih trokrakih i četvorokrakih. Rozete su obično kružne ili ovalne, sa šest ili osam latica, koje su ponekad ispunjene kružićima ili tačkama. Polumjeseci su obično okrenuti prema gore, a ponekad su i spojeni sa krstom ili rozetom. Ovi motivi se smatraju simbolima nebeskih tijela, kao što su zvijezda, sunce i mjesec, koji su imali važnu ulogu u vjerovanjima i kalendaru srednjovjekovnih ljudi.
Pored dekorativnih i simboličkih motiva, na nekim stećcima se nalaze i figuralne predstave, koje prikazuju ljude, životinje i scene iz svakodnevnog života. Na jednom stećku se nalazi scena lova, na kojoj se vidi lovac sa lukom i strijelom, koji puca na jelena, dok mu je pas u pomoći. Na drugom stećku se nalazi scena plesa, na kojoj se vidi pet muškaraca koji nose vijence na glavama, i koji drže ruke na ramenima. Na trećem stećku se nalazi scena borbe, na kojoj se vidi dvojica ratnika koji se bore mačevima, dok im je između nogu leš neprijatelja. Ove scene se tumače kao prikazi običaja, zanimanja i vještina pokojnika i njihovih porodica.
Nekropola sa stećcima u Derventi je mjesto koje odiše istorijom, duhovnošću i ljepotom. Nekropola je otvorena za sve posjetioce, koji mogu uživati u njenim vrijednostima, upoznati se sa njenom prošlošću i sadašnjošću, i osjetiti mir i spokoj koji iz nje zrače. Nekropola je takođe i mjesto okupljanja i proslave za vjernike, koji dolaze na bogosluženja, praznike i vašare, i koji njeguju tradiciju i kulturu svog naroda. Nekropola je, ukratko, živi spomenik i duša Dervente.
