Pećina – monaška isposnica u Derventi je jedinstveni kulturno-istorijski spomenik, koji svjedoči o duhovnom životu i tradiciji srpskog pravoslavnog monaštva u srednjem vijeku. Pećina se nalazi na brdu iznad manastirske crkve Svetog Ilije, koja je sagrađena u 14. vijeku, u vrijeme kralja Tvrtka I Kotromanića. Pećina je duboka oko 15 metara, i ima tri prostorije, koje su služile za molitvu, spavanje i čuvanje hrane. U pećini se nalaze tragovi života monaha, koji su se u njoj povlačili radi duhovnog usavršavanja i mira. Pećina je takođe bila i sklonište za monahe i narod u vrijeme ratova i progona.
Istorija i značaj pećine
Pećina – monaška isposnica u Derventi je nastala u 14. vijeku, u vrijeme kada je Bosna bila pod vlašću kralja Tvrtka I Kotromanića, koji je vladao od 1353. do 1391. godine. Kralj Tvrtko je bio veliki pokrovitelj crkve i manastira, a njegov pečat se nalazi na nekoliko dokumenata koji se čuvaju u crkvi. Prema nekim izvorima, kralj Tvrtko je i sam posjetio pećinu i manastir, i to 1388. godine, kada je proslavio svoju krunidbu za kralja Srba i Bosne.
Pećina je bila mjesto boravka i molitve monaha, koji su pripadali bosanskoj crkvi, koja je bila autohtona i nezavisna od rimokatoličke i pravoslavne crkve. Bosanska crkva je bila poznata po svojoj asketskoj i mističnoj tradiciji, koja je podrazumijevala povlačenje u prirodu, pećine i šume, radi kontemplacije i meditacije. Monasi su u pećini provodili dane i noći u postu, molitvi i čitanju svetih knjiga, tražeći unutrašnji mir i spoznaju Boga. Monasi su takođe pisali i prepisivali rukopise, koji su predstavljali dragocjeno kulturno blago. Jedan od takvih rukopisa je i Detlovački evhologion, koji se čuva u crkvi Svetog Ilije, i koji datira iz 15. vijeka.
Pećina je takođe bila i utočište za monahe i narod u vrijeme ratova i progona, koji su često pogađali ovaj kraj. Pećina je pružala zaštitu od neprijateljskih napada, ali i od hladnoće, gladi i bolesti. U pećini su se čuvali i skrivali vrijedni predmeti, kao što su ikone, krstovi, svijeće, knjige i druge crkvene relikvije. Pećina je bila i mjesto sahranjivanja monaha, koji su tu našli svoj vječni mir.
Pećina – monaška isposnica u Derventi je važan svjedok istorije, kulture i umjetnosti srednjovjekovne Bosne i Hercegovine. Pećina je zaštićena kao nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine, i pod zaštitom je Zavoda za zaštitu spomenika kulture Republike Srpske. Pećina je takođe dio kulturno-istorijskog kompleksa Detlak, koji obuhvata i manastirsku crkvu Svetog Ilije, konak, ljetnikovac, staru školu i groblje sa nekropolom.
Opis i zanimljivosti pećine
Pećina – monaška isposnica u Derventi se nalazi na brdu iznad manastirske crkve Svetog Ilije, na visini od oko 300 metara. Pećina je udubljenje u stijeni, koje se ulazi kroz uski otvor, koji je visok oko 1,5 metara, a širok oko 0,8 metara. Otvaranje pećine je okrenuto prema istoku, što omogućava ulazak sunčeve svjetlosti u unutrašnjost. Pećina ima tri prostorije, koje su povezane uskim prolazima.
- Prva prostorija je najveća i najprostranija, i služila je za molitvu i bogosluženje. U njoj se nalazi oltar, koji je izgrađen od kamena i drveta, i na kojem se nalaze ikone, krstovi i svijeće. Na zidovima pećine se vide tragovi fresaka, koje su prikazivale svete likove i prizore.
- Druga prostorija je manja i uža, i služila je za spavanje i odmor. U njoj se nalaze kreveti, koji su napravljeni od drveta i slame, i na kojima su ležali monasi.
- Treća prostorija je najmanja i najdublja, i služila je za čuvanje hrane i vode. U njoj se nalaze posude, koje su napravljene od gline i drveta, i u kojima su se čuvali hljeb, sir, med, voće i druga hrana. U pećini se takođe nalaze i drugi predmeti, koji su služili za život i rad monaha, kao što su svjetiljke, noževi, igle, konci, pera, mastilo i papir.
Pećina – monaška isposnica u Derventi je mjesto koje odiše istorijom, duhovnošću i ljepotom. Pećina je otvorena za sve posjetioce, koji mogu uživati u njenim vrijednostima, upoznati se sa njenom prošlošću i sadašnjošću, i osjetiti mir i blagoslov koji iz nje zrače. Pećina je takođe i mjesto okupljanja i proslave za vjernike, koji dolaze na bogosluženja, praznike i vašare, i koji njeguju tradiciju i kulturu svog naroda. Pećina je, ukratko, živi spomenik i duša Dervente.
