Detlački evhologion je srpski srednjovekovni kodeks koji sadrži molitve i obrede za različite prilike. Nastao je u 16. i 17. vijeku u manastiru Prenosa moštiju Svetog Nikolaja u Detlaku, selu kod Dervente u Bosni i Hercegovini. Danas se originalni rukopis čuva u Patrijaršijskoj biblioteci u Beogradu, a 2011. godine je objavljen kao reprint-izdanje.
O rukopisu
Detlački evhologion se sastoji iz dva dijela, koji su kasnije spojeni u jednu knjigu. Prvi dio je pisan oko 1550. godine, a drugi 1628. godine. Prvi dio je prepisan sa štampanog Goraždanskog molitvenika iz 1523. ili Mileševskog molitvenika iz 1546. godine, koji su bili zasnovani na srpskoslovenskom jeziku i postresavskom pravopisu. Drugi dio je napisao Zaharije Vozućanin, po nalogu prezvitera Mileša, koji je takođe dopisao nekoliko listova prvom dijelu i uvezao ih zajedno. O tome je ostavio zapis na 286. stranici, koji glasi:
Ova knjižica napisana je i obnovljena grešnim rukama Zaharija Vozućanina, po nalogu prezvitera Mileša, u selu Detlaku, u vrijeme kada je srpskim prestolom vladao arhiepiskop Pajsije, a bosanski mitropolit bio Isaija, 24. 11. 1628. godine. Ova knjižica prezvitera Mileša na rijeci Ukrini.
Rukopis ima 322 strane, formata je 145×105 milimetara, a pisani je uglavnom crnim mastilom, sa nekim crvenim i zlatnim detaljima. Sadrži razne molitve, blagoslove, psalme, himne, kanone, tropare, akatiste, liturgije, kao i neke obrede koji se odnose na krštenje, vjenčanje, pomazanje, ispovijest, sahranu i druge. Neki od tekstova su preuzeti iz Biblije, a neki od crkvenih otaca i pisaca, kao što su Sveti Jovan Zlatousti, Sveti Vasilije Veliki, Sveti Kiril Jerusalimski, Sveti Grigorije Bogoslov, Sveti Simeon Novi Bogoslov i drugi.
Značaj i istorija
Detlački evhologion je važan spomenik srpske pismenosti i kulture, koji svjedoči o duhovnom životu i tradiciji srpskog naroda u Bosni i Hercegovini u teškim vremenima turske vladavine. On je takođe jedan od rijetkih sačuvanih rukopisa iz manastira Detlak, koji je bio jedan od najstarijih i najznačajnijih srpskih manastira na tom području. Prema narodnom predanju, manastir je postojao još u 13. vijeku, a bio je posvećen Svetom Nikoli. Njegova tačna lokacija nije poznata, ali se pretpostavlja da je bio u blizini sela Donji Detlak, gdje se danas nalazi crkva Svetog Ilije, koja je 2009. godine proglašena za manastir. U okolini crkve se nalaze i drugi kulturno-istorijski spomenici, kao što su stara škola, ljetnjikovac, nekropola, pećina i ambarine, koje su bile podzemna spremišta hrane.
Prvi pomen o Detlačkom evhologionu nalazimo u studiji Ilariona Ruvarca iz 1878. godine, koji ga je pogrešno povezao sa manastirom u Vozući. Zapis na rukopisu je objavio Ljubomir Stojanović u drugoj knjizi Starih srpskih zapisa i natpisa 1902. godine. Kasniji autori su ga pominjali u vezi sa pretpostavkom o postojanju manastira Detlak. Akademik Staniša Tutnjević je 2006. godine skrenuo pažnju na ovaj rukopis, koji je pronašao u Biblioteci Srpske patrijaršije u Beogradu, nakon čega je restauriran i objavljen kao reprint-izdanje 2011. godine. Reprint-izdanje je priredio prof. dr. Radovan Pilipović, koji je napisao i predgovor i pogovor, kao i opširne fusnote i indekse. Reprint-izdanje je obogaćeno i fotografijama rukopisa i drugih spomenika iz Detlaka.
Detlački evhologion je dragocjeni primjerak srpske srednjovekovne književnosti, koji zaslužuje pažnju i proučavanje kako stručnjaka, tako i šire javnosti. On je svjedok vjere, kulture i istorije srpskog naroda, koji je uspio da sačuva svoj duhovni i nacionalni identitet uprkos brojnim iskušenjima i nevoljama. On je takođe most između prošlosti i sadašnjosti, koji nas povezuje sa našim precima i njihovim nasljeđem.
